Nhớ Trịnh Công Sơn và Ca khúc da vàng- ST

Nhớ Trịnh Công Sơn và Ca khúc da vàng         

       Anh Nguyễn Văn Tuấn-chủ nhân blog Nguyenvantuan.net vừa ghé thăm Phố núi và bạn bè, đồng thời có nhã ý giới thiệu hai bài viết của Anh và của Trần Mạnh Hảo về Trịnh Công Sơn nhân ngày 1 tháng 4, ngày TCS mãi mãi viễn du. Chân thành cám ơn Anh và xin đăng lại để những bạn đọc yêu thích nhạc Trịnh có thêm một vài cảm nhận...

Thời gian trôi thật nhanh. Không ngờ mới đó mà Trịnh Công Sơn (TCS) đã chuyển nghiệp được 11 năm. Đọc bài dưới đây của Trần Mạnh Hảo tôi mới biết thêm vài chi tiết có thể nói là đáng chú ý về TCS sau năm 1975.      Có thể nói không ngoa rằng thế hệ của tôi lớn lên với những ca khúc của Phạm Duy và Trịnh Công Sơn. Dĩ nhiên, còn nhiều nhạc sĩ khác nữa, nhưng nếu hỏi vài nhạc sĩ gây ấn tượng lâu dài, tôi nhớ ngay đến hai người trên.      Thời đó, nhạc của TCS được xem như là một marker về trí thức. Nhiều quảng cáo tìm bạn bốn phương trên báo có những câu tự mô tả mình như thích nhạc Trịnh. Cái câu nhạc Trịnh như là một chứng từ rằng đây là người có học, có suy nghĩ và trăn trở về hiện tình xã hội, có sự tinh tế trong cảm nhận về cái đẹp và nghệ thuật nói chung. Tôi phải thú thật là dù thích nhạc của TCS, nhưng chỉ có vài chục bài mà thôi, vì đơn giản một điều là có những bài tôi không hiểu ý nghĩa của lời ca. Làm sao tôi có thể hiểu câu dài tay em mấy thuở mắt xanh xao. Không hiểu thì lời, thì chỉ còn lại là cảm nhận giai điệu, tiết tấu của ca khúc. Mà, nhưng giai điệu của nhạc TCS thì thường đơn giản (chứ không phong phú như nhạc Phạm Duy), nên nghe chỉ vài bài là dẫn đến hiện tượng … emotional fatigue.       Cá nhân tôi rất thích bài Phôi pha. Sau này, mỗi lần đi đâu có văn nghệ văn gừng, người ta yêu cầu tôi hát một bài thì Phôi pha là bài tôi nghĩ đến. Nhớ hôm “giao hoan” với các bạn báo chí ở Vĩnh Phú, tôi cũng đem bài này ra hát. Nhưng có lẽ Tuấn Ngọc hát thì dễ nghe hơn: Phôi pha Ôm lòng đêm / nhìn vầng trăng mới về nhớ chân giang hồ Ôi phù du / từng tuổi xuân đã già một ngày kia đến bờ đời người như gió qua Không còn ai / đường về ôi quá dài những đêm xa người chén rượu cay / một đời tôi uống hoài trả lại từng tin vui cho nhân gian chờ đợi Về ngồi trong những ngày nhìn từng hôm nắng ngời nhìn từng khi mưa bay có những ai xa đời quay về lại về lại nơi cuối trời làm mây trôi Thôi về đi / đường trần đâu có gì tóc xanh mấy mùa có nhiều khi / từ vườn khuya bước về bàn chân ai rất nhẹ tựa hồn những năm xưa

"Phôi pha"- Võ Tá Hân độc tấu guitar

TCS với những ca khúc da vàng

      Nhưng còn một lí do khác để nghe và mê nhạc TCS: chiến tranh. Trịnh Công Sơn đã nói dùm cho những thanh niên thời đó về tâm tư và suy nghĩ của họ về cuộc chiến dã man đang tàn phá đất nước. Thật vậy, nghe mãi những ca khúc sến rồi cũng đến lúc nhàm chán, nên người ta phải đi tìm những ca khúc có nội dung sâu xa và triết lí hơn, thì việc đến với nhạc của TCS là điều không ngạc nhiên. Thời đó, không ai không biết đến Ca khúc da vàng, từng gây sóng gió một thời trong giới thanh niên sôi sục với cuộc chiến mà báo chí có khi nói là huynh đệ tương tàn. Ngoài những ca khúc của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn là người nói ý nhị nhất và tài tình nhất về chiến tranh.

     Không tương tàn sao được khi chính người mình giết người mình. Có người tính toán rằng mỗi giờ (thời đó) có hàng chục người chết ngoài chiến trường hay hệ quả của chiến tranh. Xác người nằm bơ vơ / dưới mái hiên chùa
/ trong giáo đường thành phố/ trên thềm nhà hoang vu. Chính tôi cũng từng chứng kiến những xác người đầu bị đập vỡ trôi trên sông theo những đám lục bình mà không ai dám nhận là thân nhân mình. Bây giờ nhớ lại mà rùng mình và thấy sao người mình quá dã man! Ấn tượng mạnh nhất mà TCS gieo vào tôi lúc đó là bài Gia tài của mẹ, với những lời ca thật thấm:

Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu
một trăm năm đô hộ giặc Tây
Hai mươi năm nội chiến từng ngày
gia tài của Mẹ một rừng xương khô
gia tài của mẹ một núi đầy mồ

...Một ngàn năm nô lệ giặc Tàu
Một trăm năm đô hộ giặc Tây
Hai mươi năm nội chiến từng ngày
Gia tài của mẹ một bọn lai căng
Gia tài của mẹ một lũ bội tình

     Lai căng, bội tình. Lại còn một lũ. Những từ ngữ rất nặng nề, nhưng có lẽ cũng thích hợp để mô tả những ai tin vào những triết lí phi dân tộc tính hay triết lí có hại cho văn hoá dân tộc. Chỉ tiếc một điều là những ca khúc này chưa được cho phép phổ biến ở Việt Nam. Đất nước đã hoà bình và thống nhất cả 40 năm, thế hệ mới cần phải biết về một thời sôi động, cần phải biết thế hệ ngày xưa nghĩ gì. Thật ra, trong bối cảnh biển đảo bị của chúng ta đang bị uy hiếp và xâm phạm, tôi nghĩ những ca khúc da vàng rất đáng được cất lên ở Việt Nam.

                                                                     NVT-01.04.2012

Văn Cao và Trịnh Công Sơn

====================

Nhớ Trịnh Công Sơn

     Mười một năm qua, Trịnh Công Sơn đã đi vào cõi bất tử. Anh chọn ngày cá tháng tư- ngày nói dối toàn thế giới để ra đi. Hóa ra, tin anh đi khỏi cuộc đời này, về thực chất là một tin bịa đặt. Trịnh Công Sơn không bao giờ chết khi các ca khúc tuyệt vời của anh còn sống mãi với dân tộc.

     Trịnh Công Sơn là bạn với cả nước. Hỏi có gia đình Việt nào không một lần mê mẩn vì các ca khúc “gây nghiện” của anh... Trong chừng mực ấy, kẻ viết bài này cũng là bạn của Trịnh.

Nhớ cuối năm 1992, ngồi uống café với Trịnh Công Sơn trước Hội Âm nhạc TP.HCM. Anh bảo: “Hảo có thơ gì mới đọc cho mình nghe với?”. Hầu như lần nào gặp nhau, có cơ hội yên lặng là anh hỏi tôi có làm được bài thơ nào mới, đọc cho “moi” nghe chơi! Thơ phú lênh láng một hồi xong, Trịnh Công Sơn bảo: “Mình sắp in một tập nhạc có tựa đề: “Bên đời hiu quạnh”, đã xin được giấy phép, do Hội Âm nhạc thành phố đứng ra in, đây là tập nhạc đầu tiên của mình được phép ra trong chế độ mới ( CS) nên phải cẩn thận. Từng bản nhạc đã được “cơ quan chức năng” duyệt, kể cả lời tựa do bạn mình là Bửu Ý viết. Mình muốn Hảo viết cho mình mấy dòng in trân trọng nơi bìa bốn, đồng ý chứ?”. Tôi hơi bất ngờ, bảo anh: “Anh Sơn này, theo Hảo, anh nên mời anh Nguyễn Quang Sáng hoặc anh Nguyễn Duy, hai bạn nhậu của anh viết cho có phải thú vị hơn không?”. Anh Sơn bảo: “Sáng và Duy có viết về mình mấy bài in báo, nhưng dài quá, không thể trích mấy dòng nơi bìa bốn của tập nhạc được; vậy “moi” mới nhờ Hảo, cũng muốn có một kỷ niệm với Hảo cho vui…”. Tôi đồng ý !

Khánh Ly & Trịnh Công Sơn

      Hai ngày sau tôi chưa kịp viết thì anh Trịnh Xuân Tịnh, người em trai thứ hai của anh Sơn tìm tôi giục, rằng: “Bìa một đã làm, anh Sơn bảo chờ mấy dòng của anh Hảo mới làm tiếp bìa bốn của tập nhạc…”. Tôi ngồi viết ngẫu hứng mấy dòng sau đưa cho anh Tịnh : “Nghệ thuật hi vọng của Trịnh Công Sơn là nghệ thuật băng qua tuyệt vọng, có đi qua lò bát quái của phần số, nhân tính mới còn cơ phát lộ. Trong lò lửa luyện ngục của anh, chúng ta được gặp cái mát lành của tuyết đầu mùa. Anh chỉ ra rằng băng tuyết cũng có thể dùng để sưởi ấm. Anh làm ta tin vào khả năng lặng im của loài quạ. Thực ra thiên chức của nghệ thuật là thức tỉnh nỗi cô đơn cùng tận của con người. Chính cô đơn là hình ảnh tư duy của chàng Hamlet. Chừng như sự chết và hư vô là hai tên gọi khác của nỗi cô đơn? Thức tỉnh nỗi cô đơn, nghệ thuật đồng thời cũng thức tỉnh cả cái chết và niềm hư vô. Âm nhạc của Sơn làm ta có cảm giác vừa rơi lên đỉnh vực nỗi cô đơn. Chỉ có thể đi hết cái tôi, chúng ta mới có cơ gặp cả loài người”- Trần Mạnh Hảo 10-1992 (Bìa bốn, tập nhạc BÊN ĐỜI HIU QUẠNH –TRỊNH CÔNG SƠN -Tình khúc -Nhân Bản 1973-Hội Âm Nhạc TP-Giấy phép xuất bản số 345 ngày 9 tháng 01 năm 1993- In và nộp lưu chiểu tháng 06 năm 1993).

     Bằng thiên tài của mình, quả thực Trịnh Công Sơn đã đi hết nỗi cô đơn kiếp người, đi hết niềm hư vô và đi băng qua cái chết để đến với sự bất tử của anh trong lòng dân tộc Việt Nam và thế giới. Trịnh Công Sơn không chỉ là một hiện tượng âm nhạc hậu bán thế kỷ thứ XX của Việt Nam; anh còn là một hiện tượng văn hóa của dân tộc đau thương và bất hạnh vào bậc nhất của thế giới này. Tuồng như không phải anh cô độc ôm đàn hát lên nỗi niềm day dứt mê ly của mình mà chính là những vết thương của lịch sử đang cất tiếng hát, vết thương của nỗi cô đơn, vết thương của tình yêu, vết thương của bất hạnh và hạnh phúc, vết thương của vô thường, vô ngã, vô vi, vô ưu, vô vọng, vô biên, vô lượng… cùng cất tiếng hát.

TCS qua nét cọ Đinh Cường

     Trịnh Công Sơn, chính anh mới là cây đàn của mẹ Việt Nam. Mẹ Việt Nam đã ôm anh vào lòng như bức tranh người đàn ông ôm cây Tây Ban Cầm của Pablo Picasso để hát lên tình yêu và nỗi buồn vô tận của kiếp người. Hay nỗi buồn mượn anh mà hát lên những giai điệu có thể làm “đá ngây ngô” cũng ứa nước mắt ? Hay cỏ cây, mây trời, núi sông, ruộng đồng… đã mượn anh mà hát lên nỗi niềm vạn thưở của Nguyễn Trãi, Nguyễn Du…?

     Âm nhạc của Trịnh Công Sơn không chỉ là ma thuật giai điệu hài hòa với phần lời rất thi ca sâu thẳm mà còn là thiền học, triết học cất lời, rót vào tâm hồn người cả nỗi ưu tư của đất trời, những thắc thỏm, u hoài trần thế, những băn khoăn, day dứt, sầu thương, hoài vọng, hoài nghi, hụt hẫng, ngơ ngác nhân sinh. Tôi cho rằng một số nhạc sĩ chê phần nhạc của Trịnh Công Sơn là đều đều, đơn điệu… là vô căn cứ nếu không phải là do đố kị tài năng. Nhạc Trịnh bỏ lời đi, vẫn vô cùng quyến rũ, vẫn làm mê mẩn hàng triệu người. Phần lời của nhạc Trịnh quả tình siêu việt, là thi ca được hát lên. Bằng chứng là rất nhiều bài hát Trịnh Công Sơn được hòa tấu không lời vẫn cứ tuyệt vời, làm thổn thức hàng triệu triệu trái tim người nghe.

      Đánh tên Trịnh Công Sơn lên công cụ tìm kiếm Google, sẽ thấy rất nhiều bài báo vu cho Trịnh là Việt Cộng nằm vùng, là tên văn công hạng bét, là phản bội Việt Nam cộng hòa, nơi đã sản sinh ra thiên tài Trịnh… Ngay cả một người bạn thân của anh Sơn là họa sĩ T.C. cũng cho Trịnh có ý đồ chính trị…Không, Trịnh Công Sơn trước hết là một con người phi chính trị, một văn nghệ sĩ thuần túy. Âm nhạc của anh vượt lên mọi đối kháng chính trị trong suốt cuộc chiến Việt Nam. Nếu Trịnh từng là Việt Cộng nằm vùng, không đời nào năm Mậu Thân 1968, anh lại viết bài hát “Tôi đã thấy”: “Chiều đi lên Bãi Dâu hát trên những xác người…” than khóc cho hàng nghìn người bị tàn sát? Nếu Trịnh là Việt Cộng nằm vùng, không bao giờ anh viết về cuộc chiến Việt Nam là: “hai mươi năm nội chiến từng ngày”? Nếu Trịnh là Việt Cộng, không bao giờ anh dám viết bài hát (Requiem - Kinh cầu hồn) “Cho một người nằm xuống” là đại tá Lưu Kim Cương bị chết năm Mậu Thân 1968 tại sân bay Tân Sơn Nhất? Nếu Trịnh là Việt Cộng nằm vùng, sau năm 1975, sinh viên Huế sao lại dám mang nhạc anh ra đấu tố, anh phải đi lao động cải tạo trồng sắn trên núi; và quan trọng hơn là nhạc của anh mấy năm liền vẫn bị cấm hát? Anh phải bỏ Huế vào Sài Gòn sống với mẹ và các em. (*)

"Khỏa thân"-Tranh sơn dầu Trịnh Công Sơn

       Sau năm 1975, tôi có dịp sinh hoạt chi bộ với nhà văn Nguyễn Quang Sáng lúc anh Sáng bắt đầu cặp kè với Trịnh Cộng Sơn như bóng với hình. Chi bộ hỏi anh Sáng về chuyện đó, anh Sáng khai: “Thành ủy và anh Sáu Dân (Võ Văn Kiệt) chỉ thị cho tôi bám sát Trịnh Công Sơn để lôi kéo anh ta về phía cách mạng. Trên bảo: nhạc sĩ này là thành phần đáng ngờ, có thể anh ta từng làm việc cho CIA, cần phải theo dõi anh ta trong mọi nơi mọi lúc”. Có thể vì chưa hiểu được nhiệm vụ cách mạng này của nhà văn Nguyễn Quang Sáng mà nhà văn Đặng Tiến (bên Pháp) mới viết rất không đúng rằng: “Nguyễn Quang Sáng và Nguyễn Duy điếu đóm cho Trịnh Công Sơn” chăng? Có thể vài bài hát của Trịnh Công Sơn như: “Huyền thoại mẹ”,” Em ở nông trường em ra biên giới”, “Ngọn lửa Matxcơva”… anh làm trong lúc bị “phê” rượu Tây với sự tranh thủ hết sức thân tình của Nguyễn Quang Sáng chăng? Nếu anh Sơn là Việt Cộng, anh đã để cho nhà nước tổ chức đám tang mình ở Hội văn nghệ hay tại nhà tang lễ Lê Qúy Đôn giành cho những cán bộ công khai và cán bộ ngầm có công với hai cuộc kháng chiến. Anh Sơn trối lại cho các em là tang lễ anh sẽ chỉ tổ chức tại nhà mình 37D Phạm Ngọc Thạch mà thôi! Nếu anh Sơn là Việt Cộng nằm vùng, ít nhất anh đã được giải thưởng quốc gia về văn học nghệ thuật?

Nguyễn Tuân qua nét vẽ TCS

     Trịnh Công Sơn không phải người của quân đỏ hay quân xanh. Anh là con của mẹ Việt Nam, đến đất mưa bom bão đạn này để hát lên niềm hi vọng về nỗi tuyệt vọng con người, hát lên tình yêu bi thảm kiếp người, hát lên nỗi buồn mang mang thiên cổ nhân sinh của một gã du tử đến từ khu vườn các thiên sứ.

     Chừng như từ khi sinh ra Trịnh Công Sơn đã bị thần thi ca, thần âm nhạc Apollon cướp mất cả hồn xác, biến anh thành âm nhạc, thành thi ca thuần túy. Bao nhiêu người đàn bà đẹp mê anh, yêu anh chừng như đã không giành được thân xác anh và linh hồn anh mãi mãi? Tình yêu anh đã hiến tế cho âm nhạc, thi ca, cho triết học, thiền học, không còn chỗ cho phái đẹp cư trú. Những người đàn bà ghé qua âm nhạc anh trú ngụ ít ngày rồi cũng “bỏ ta đi như những dòng sông nhỏ”. Nói cho cùng, tình yêu của Trịnh Công Sơn dành cho các người đẹp là một tình yêu thiên sứ. Mà thiên sứ thì chỉ yêu bằng tâm hồn thôi! Còn thể xác anh đã tận hiến cho đất trời, cho cát bụi, cho Phật, cho Chúa… cho âm nhạc của mình muôn thưở trường tồn cùng dân tộc Việt Nam. Mười một năm trước, Trịnh Công Sơn đã mang nguyên vẹn niềm trinh nguyên thiên sứ của mình về với cát bụi để mãi mãi thủy chung cùng cõi hư vô, thủy chung cùng thần Apollon mà bất tử với cây đàn Lia vĩnh cửu trên Niết Bàn ẩn cư trong trái tim mỗi người Việt yêu nhạc Trịnh...

                                                Trần Mạnh Hảo-SG 30-03-2012

(*): đoạn này NPV có lượt  bớt mấy từ, mong tác giả và quý bạn đọc thông cảm